Rob Riemen, initiatiefnemer en directeur van het Nexus instituut dat debatten verzorgt tussen intellectuelen die het niet met elkaar eens zijn, heeft een boek geschreven waarin hij bepleit dat de intellectuele elite zich af moet keren van het post-modernisme en hun blas?houding moet laten varen. Het is weer tijd voor grote waarheden en grote idealen.

Aanleiding van deze oproep was een gesprek dat hij voerde met vriendin Elisabeth Mann Borghese (dochter van Thomas Mann) en diens oude vriend en componist Joseph Goodman. Het gesprek vond plaats in New York, enkele weken na de aanslagen. Ze deelden hun verontwaardiging over de reactie van vele intellectuelen (zoals bijvoorbeeld dit stuk van Susan Sonntag in de New Yorker), die de aanslagen rationaliseerden door te stellen dat het geen laffe aanslag was op onschuldige mensen, maar een aanval op de Amerikaanse cultuur die eigenlijk al wel een tijdje te verwachten viel.

Riemen verkent in zijn boek de visies van Walt Whitman, Goethe, Thomas Mann, Ulrich von Hutten en Spinoza en concludeerde dat Nietzsches "God is dood" alleen maar kan leiden tot desinteresse en een maatschappij die volkomen gestoeld is het vergaren van rijkdom en macht. En in een maatschappij waar rijkdom en macht hoogtij vieren is het moeilijk om nog te zoeken naar permanente waarden als schoonheid, waarheid en recht.

Toch zal een zoektocht naar schoonheid, waarheid en rechtvaardigheid niet zozeer een gelukkiger leven maar wel een bevredigender leven ten gevolg hebben. De mens is nu vaak bezig 'het zo aangenaam mogelijk te hebben' door middel van nog grotere televisies, nog snellere computers, nog mooiere kleren of een nog schitterende uiterlijk. Afgezien van mogelijke schulden bij kredietonwaardige banken, levert zo'n levensinvulling eigenlijk alleen maar meer gemis op: er is immers altijd wel iemand nog rijker en mooier of in het bezit van een grotere televisie. Een zoektocht naar immateriele waarde levert een leven op dat menselijk ongeluk niet marginaliseert maar waar dat misschien zelfs waardevol is.

Wie is er de baas in Nederland? De overheid lijkt het logische antwoord. Maar in de afgelopen twintig jaar heeft de Nederlandse overheid steeds meer taken overgedragen aan de bejubelde vrijemarktwerking. In het boek Niemand regeert, bundeling van de columns van Marc Chavannes, wordt uiteengezet hoe de overheid stukje bij beetje iedere vorm van autoriteit vrijwillig heeft afgestaan, met als resultaat ministers die nergens meer 'over gaan' en pseudo-bedrijfsmatige overheidsdiensten.

Het idee dat de vrije markt overheidsdiensten beter, en vooral goedkoper, kan leveren dan de overheid zelf is overgewaaid uit Engeland en Amerika. Thatcher sleepte zo Engeland uit een crisis, en ook Reagan maakte goede sier met zijn economische hervormingen. Chavannes benadrukt in zijn boek hoe vreemd het is dat dit 'vermarkten' jaren later in Nederland, toch al zo anders dan Engeland en Amerika door ons onvolprezen poldermodel, klakkeloos en rigoreus ook werd ingevoerd.

Rigoreus? Ja, nogal. Gezondheidszorg, openbaar vervoer, de posterijen, energie- en watervoorziening, taxi's, alles moest eraan geloven. Ondanks voorbeelden uit het buitenland waar zulk beleid volkomen in de soep liep zoals het openbaar vervoer in Engeland. En ondanks situaties waarin vrije markt voor de burger geen merkbaar voordeel op kan leveren, zoals bij de energievoorziening. En, misschien nog wel het meest schrijnende voorbeeld, ondanks onderzoek dat uitwijst dat de zorg er kwalitatief ernstig op achteruit gaat als het het uitgangspunt van de dienstverlener rendement en winst is.

Bijkomend probleem is dat deze geprivatiseerde bedrijven niet zo vrij zijn van overheidsbemoeienis, regeltjes en inmenging als wordt voorgedaan. De vrije markt kan zo zijn werk niet doen. Als de boel vervolgens in het honderd loopt wordt niet alleen het bedrijf maar ook de minister van toepassing erop aangekeken. Deze verklaren vervolgens eensgezind dat ze hier niet over gaan. Verantwoordelijkheid is onduidelijk opgedeeld in kleine porties, niemand kan de gehele verantwoordelijkheid nog nemen, en leiding nemen is vrijwel onmogelijk geworden.

Uitloper van deze gedachte is ook het rucksichtloss verkopen van grote Nederlandse bedrijven aan het buitenland. Maar liefst 69% van aandelen in Nederlandse bedrijven is in handen van buitenlanders en daarmee horen we bij de top vijf in Europa. Waar het in andere Europese landen nog heel normaal is om te protesteren tegen de verkoop van grote bedrijven, gaat men in Nederland er kennelijk vaak vanuit dat 'het wel goed zal komen'. Chavannes waarschuwt dat het wel erg naief is om te geloven dat KLM in de handen van een Franse eigenaar net zoveel voor Nederland zal betekenen als het voorheen deed.

Andersom is meer overheidsbemoeienis vaak ook geen zegen. Dit komt tot uiting in een stortvloed aan 'leuke projectjes' en regeltjes verzonnen door ambtenaren of ministers die nog niet half aan de praktijk hebben geroken. Gratis schoolboeken voor alle kinderen! Het klinkt mooi, maar de uitvoering is een drama. Zo mag er bijvoorbeeld door een leraar alleen maar opgegeven worden over welk onderwerp het boek moet gaan: "graag een boek van een oude Griek die een reisverslag schreef".

Is het dan allemaal te laat? Is Nederland een ondoordringbare kluwen van overheidsbemoeienis, idiote regelgeving en vrije markt distopie geworden? Nee! Wees niet langer stil en begin vragen te stellen aan wethouders of gemeenteraadsleden, luidt de boodschap van Chavannes. Waar politici zich te gemarginaliseerd voelen om nog boude uitspraken te doen, kan flink gemor van hun kiezers ze daar misschien weer toe bewegen.